رنگ در سنگ

نویسنده: سحرناز تاجبخش

سیاره سبز – آبی ما در منظومه شمسی ویژگی خاصی دارد: سرشار از “رنگ” است. انسان که در روح نامحدود خود در جستجوی تکامل و بلندی است، از زیبایی و شکوه هزاران رنگ در طبیعت استفاده کرده تا فرهنگ، تمدن و اندیشه‌اش را غنا بخشد. به‌ راستی زمین تک رنگ یا سیاه و سفید چقدر بی‌روح بود. سپاس آن یگانه را که در هر رنگ، گنجینه‌ای شگفت به انسان هدیه کرده است.

زمانی که مردمان اولیه شروع به نقاشی غار‌ها و یا زینت خودشان کردند، مجبور نبودند به دنبال رنگ بگردند. آنها با خردکردن سنگ‌های محلی و مخلوط کردن پودر آنها با چربی حیوانات، طیف وسیعی از رنگ‌ها را به‌دست می‌آوردند. رنگ، از قدیمی‌ترین اختراعات بشر است. شما هم می‌توانید با خرد و نرم کردن کمی از گونه‌های مختلف سنگ و خاک، به دست‌ آوردن رنگ‌های جدید را تجربه کنید.

 

تنوع رنگ در یک ماده معدنی

بسیاری از کانی‌ها، همواره با یک رنگ مشخص و ویژه در سطح زمین یافت می‌شوند که این خصوصیت برای شناسایی آنها بسیار مفید است. در مقابل، بعضی از آنها، رنگ‌های گوناگونی را در طبیعت به خود می‌گیرند. به عنوان مثال، شما می‌توانید تورمالین- Tormaline را به رنگ‌های سیاه، قهوه ای، صورتی، سبز و آبی در طبیعت ببینید.

 

 

سر‌نخ رنگ‌ها

ساده‌ترین راهی که می‌توانیم رنگ حاصل از یک کانی یا ماده‌معدنی را مشخص کنیم، این است که نمونه را بر روی کاغذ زبر و سفیدی بکشیم و اثر آن را بررسی کنیم. بسیاری از موادمعدنی، خط رنگی واضحی برجا می‌گذارند که گاهی به رنگ ماده اصلی است و گاهی هم نه. اما ترکیباتی هم وجود دارند که در اثر سایش به پودر سفیدی تبدیل می‌شوند و عملا رنگی از خود برجا نمی‌گذارند.

اگر شما هم به رنگ‌های طبیعی علاقمندید، بیایید با چند نمونه از رنگ‌های معدنی معروف آشنا می‌شویم:

 

رنگ مایه‌های خاکی

هنرمندان قدیمی از خاک‌های رسی – Clays، در نقاشی‌های خود زیاد استفاده می‌کردند. رس‌ها مزایای زیادی دارند از جمله اینکه در همه جا یافت می‌شوند، نرم هستند و رنگ‌های گوناگونی ایجاد می‌کنند. رنگ‌های حاصل از این ترکیبات، اغلب قهوه‌ای و سبز بی‌حالت است.

 

سایه‌های سفید

اولین رنگدانه سفید، گچ (CaSO4.2H2O) بوده هر چند در بعضی مناطق، استفاده از کائولن (رس چینی) (Al4(Si4O10)(OH)8) هم برای تهیه رنگ سفید رایج بوده است. امروزه کانی‌های تیتانیوم دار مانند ایلمینیت (FeTiO2) یا روتیل (TiO2) برای تهیه رنگ‌های سفید استفاده می‌شوند.

 

به سیاهی زغال

غارنشینان اولیه، از زغال چوب استفاده می‌کردند تا طرح‌های خود را با حاشیه‌های تیره تزیین کنند. هنوز هم هنرمندان از گرافیت استفاده‌های فراوان می‌برند.

 

رنگ مایه‌های پوستی

خاک‌های هماتیت دار – Hematite(Fe2O3)، منبع رنگ‌های قرمز- قهوه‌ای به شمار می‌آیند. هماتیت در بین کلیه موادی که برای تولید رنگ استفاده می‌‌شوند، ازهمه مشهورتر است. رد پای هماتیت را در تمام تاریخ بشر می‌توان یافت.

هماتیت رنگ مناسبی دارد، فراوان است، به سادگی نرم می‌شود و از همه مهمتر اینکه سمی نیست. در مقبره توت انخ آمون، در کنار تمام جواهرات و اشیاء بی نظیر فرعون مصر، یک جعبه کوچک نقاشی به دست آمد که تصور می‌شود فرعون مصر در کودکی از آن استفاده می‌کرده است. در آن مجموعه‌ای از پودرهای رنگی شامل پودر گچ، زرنیخ، مالاکیت و هماتیت یافت شد.

 

طلای ساده لوحان

هنرمندان قرون وسطی، از زرنیخ زرد – Orpiment (As2S3)، استفاده می‌کردند تا رنگ‌های زیادی از آن درست کنند. رنگ آن به تنهایی، اثری مانند طلا برجا می‌گذاشت. شباهت این ترکیب با طلا به‌قدری بود که بعضی از کیمیاگران آن عصر، سعی کردند تا از این نمونه طلا استخراج کنند. به همین دلیل آن را طلای ساده‌لوحان می‌نامند.

 

سبز درخشان

مالاکیت – Malachite (Cu2(OH)2CO3) با داشتن مس در ترکیب خود، رنگ عالی از سبز ایجاد می‌کند. اولین استفاده از آن مربوط به دوران برنز و در مصر باستان بوده‌ است. روس‌ها به جای مالاکیت از دی‌اوپتاز- Dioptase (Cu6(Si6O18).6H2O) استفاده می‌کردند که در سیبری فراوان بود. این ترکیب، سبز درخشان و زیبایی ایجاد می‌کند.

 

نارنجی مصری

حدود ۱۵۰۰ سال پیش مصری‌ها نخستین کسانی بودند که از خردکردن زرنیخ قرمز- Realgar (AsS) رنگ نارنجی را به دست آورند. زرنیخ ، ترکیبی ارسنیک دار است و در رسوبات چشمه‌های آب گرم یافت می‌شود.

 

آبی کلاسیک

آزوریت Azurite (Cu3(OH)2(CO3)2) نیز ترکیبی از مس است و یکی از قدیمی‌ترین و بهترین رنگدانه‌های آبی است که انسان از قدیم می‌شناخته. این ترکیب معمولا نرم است و مخصوصا برای تهیه رنگ با کیفیت عالی و ممتاز استفاده می‌شود.

 

شنگرف طبیعی

امپراطوران چین از قرمز روشن شنگرف – Cinnabar (HgS) برای نوشتننامه‌هایشان استفاده می‌کردند. هنرمندان قرون وسطی، ترجیح می‌دادند که از شنجرف- Cinnabar به جای زرنیخ استفاده کنند. به‌طوری که این ترکیب در همه جا فراگیر شد

 

آبی گرانبها

اولین بار پارسی‌ها از پودر ظریف و عالی لاجورد – Lapis Lazuli (6](SO4,S,Cl2)(Na,Ca)9[Al(SiO4)) استفاده کردند تا آبی کاملی از رنگ دریاهای عمیق به دست آورند. لاجورد به دلیل گرانبها بودن، کمتر از آزوریت استفاده می‌شد. در قرون وسطا از مریم مقدس، از این رنگ استفاده شده است.

 

تهیه مواد رنگی غیرسمی
وجود عناصری مانند ارسنیک و جیوه، سببسمی بودن بعضی از رنگ‌های معدنی می‌شوند. با پیشرفت علم شیمی، محققان در صدد هستند تا ترکیباتی متفاوت و بی خطر را جایگزین این نمونه‌ها کنند. به عنوان مثال، سولفوسلنید کادمیوم رنگ‌های بی‌نظیری از قرمز شفاف تا نارنجی پرتقالی و زرد قناری ایجاد می‌کند اما به خاطر داشتن کادمیوم سمی است و مشکلات ریوی، کلیوی و حتی سرطان را سبب می‌شود.

به همین دلیل محققان آلمانی، مخلوطی به نام ”Perovskite” را معرفی کرده‌اند. آنها از ترکیب عناصر کلسیم، لانتانیوم، اکسیژن، نیتروژن و یا ترکیب تانتالیوم، اکسیژن و نیتروژن، این رنگدانه‌ها را به دست آورده‌اند. از این رنگدانه‌ها در تهیه رنگ برای شیشه‌های رنگی، سرامیک و صنایع پلاستیک استفاده می‌شود. این تیم تحقیقاتی معتقد است وجود عناصری مانند اکسیژن و نیتروژن، سبب تغییر طول موج نورهای جذب شده می‌شوند و بنابر این می‌توان با تغییر نسبت اکسیژن یا نیتروژن در یک نمونه، طیف وسیعی از رنگ‌ها را به‌دست آورد.

 

رنگ‌های معدنی در دنیای امروز

بسیاری از رنگدانه‌های معدنی امروزه از حرارت دادن ترکیباتی نظیر کبالت و آلومینیوم در دمای بیش از ۲۰۰۰ درجه فارنهایت و به مدت طولانی، حاصل می‌شوند. بالا بودن قیمت مواد اولیه و هزینه زیاد لازم برای آماده‌سازی بعضی از آنها مانند رنگ‌های حاصل از کبالت و کادمیوم، قیمت آنها را نسبتا گران می‌کند. امروزه بسیاری از رنگ‌ها را با مخلوط کردن رنگ‌های دیگر، با نسبت‌های متفاوت به‌دست می‌آورند. مانند رنگ های بنفش و ارغوانی.