سنگ مصنوعی و تکنولوژی ساخت آن
قدمت استفاده از سنگریزهها و خردهسنگها
انسان از زمانهای دور سنگریزهها را جمع میکرد و از آنها ابزار میساخت، او از آنها مهره درست میکرد و رنگ میزد تا زینت تن او شود. ۸ هزار سال قبل از میلاد مردم منطقهای که اکنون فرانسه و اسپانیا نامیده میشود با اجرای رنگ قرمز روی سنگریزهها نقطهگذاری و خطوط موجدار میکشیده و آنها را تزئین میکردند.
اولین نمونههای شناخته شده کاربرد موزائیک از سنگریزهها متعلق به قرن هشتم قبل از میلاد و در آسیای صغیر است. در قرن سوم قبل از میلاد یونانیها سنگفرشهای موزائیکی وسیعی از سنگریزههای تیرهرنگ با انتقال تدریجی بسیار ظریف به سمت رنگ روشن ساختند.
موزائیکهای مقدونیه به درجه اوج صنعت خود رسیدند، آنها با ساروج کردن تکههای باریکی از سرب خط فاصل تندیسها را طراحی میکردند و به آنها استحکام میبخشیدند. در موزائیکهای قدیمی چینیها آمیختهای از نقشهای هندسی و نقش مایههای گل و گیاه بود و اغلب با کاشیهای سقف طرحریزی میشد. در مقابل موزائیکهای پرتغالیها بهطور معمول برجسته و انتزاعی بود.
سنگفرشهای موزائیکی اسپانیا بیشتر پالوده شده و با سنگریزههای خاکستری، سفید و ارغوانی انواع طرحهای هندسی را خلق کردهاند.
در بعضی از فرهنگها سنگ علاوه بر جنبه کاربردی و تزئینی اهمیت معنوی نیز دارد، در باغهای ژاپنی، سنگها، بنیاد و روح باغ، بهشمار میروند و در باور آنها سنگ پناهگاه خیابان است.
اغلب سنگهای ویژه را در محل وسیعی از شن و ماسه قرار میدهند که به زیبایی شیار کشیده شده است تا به اجناس آرامش و تعادل کامل دست دهد.
۱- استخراج بلوک سنگ از معدن
استخراج بلوک سنگ از معدن توسط دستگاه سیم برش الماسه و یا انفجار صورت میپذیرد. در استخراج سنگهای ساختمانی علاوه بر نمونه بلوک سنگ جهت تامین سنگها نما از باطلههای آنها نیز استفاده میگردد از جمله استفاده از این باطلهها در استفاده از جداول در خیابانها استفاده میشود.
در استخراج سنگهای ساختمانی باید توجه داشت که به گونهای سنگ استخراج میشود تا با کمترین باطله برخورد کرده و با بهترین کیفیت سنگ استخراج شود. در سنگهای آهکی و مرمریتی از سیم برش الماسه و انفجارهای کنترل شده و توسط پاکتها جهت استخراج سنگ استفاده میشود اما اخیراً از مواد منبسط شونده همچون کتراک نیز میتوان جهت استخراج سنگها به صورت بلوکهای منظم جهت کاهش باطله استفاده شود. (۱)
۲- سنگ تزیینی، ساختمانی و نما
سنگهای اصلی مورد استفاده در سنگنما عبارتند از: گرانیت، مرمر، تراورتن، سنگ چینی، مرمریت، ماسه سنگ و سنگ لوح.
از سنگهای آذرین به جز گرانیت نمونههای دیگر را کمتر مورد استفاده قرار میدهد. به هرحال انواع دیگر سنگهای آذرین مورد استفاده در صنایع ساختمانی عبارتند از: دیوریت، بازالت، سینیت، کابرولابرادیوریت و دیاباز. اصطلاحات بهکار گرفته شده در صنایع سنگبری در همه جای دنیا تفاوت فاحش با اصطلاحات سنگشناسی آنها از دید زمینشناسان دارد.
بهعنوان مثال اصطلاح گرانیت قابل برش نه تنها به گرانیت حقیقی بلکه به سنگهایی مانند کوارتزدیورتیت، سینیت، کوارتزپورفیری، شیست، گنایس و حتی گابرو اطلاق میشود و یا مرمر قابل برش نه تنها شامل مرمر حقیقی است بلکه انواع سنگهای آهکی دگرگون نشده و همچنین هر گونه آهک صیقلپذیر را نیز شامل میشود.
سنگبریها، سنگهایی نظیر سرپانتین، انیکس، تراورتن و حتی انواعی از گرافیتها را مرمر مینامند و بنابراین مفهوم دگرگون شدن سنگهای آهکی به منظور تبدیل شدن به مرمر که از اصول پایه در سنگشناسی است برای سنگهای نما در بازار سنگبری مصداق ندارد. (۱)
۳- سنگهای قابل برش از نظر Shestoperov
با توجه به نکات فوق انواع سنگهای قابل برش مورد استفاده برای مصارف گوناگون را شستوپروف Shestoperov در سال ۱۹۸۳ به شرح زیر پیشنهاد کرده است:
- سنگ روکار بناها: آهکهای متراکم، ماسه سنگ، مرمرهای الوان، توفهای آتشفشانی، گرانیت، سینیت، دیوریت، لابرادوریت، کابرو، بازالت و سنگهای دیگری که قابل دسترس بوده و با شرایط ساختمان سازگاری داشته باشند.
- سنگ مورد استفاده در دیوارها: آهک، دولومیت، ماسه سنگها، سنگ گچ و توفهای آتش فشانی است.
- سنگ نمای داخل بناها: مرمرهای صیقلپذیر، سنگ گچ، توف، برش، کنکومراهای با سیمان کربناته.
- سنگهای مورد استفاده برای مصارف خاص صنعتی: (خود شامل موارد ذیل است).
- سنگهای مقاوم در مقابل حرارت: سنگ صابون (تالک، تالک شیست) توف، آندزیت، بازالت، دیاباز.
- سنگهای مقاوم در مقابل اسیدها: گرانیت، دیوریت، کوارتزیت، ماسه سنگهای سیلیسی، آندزیت، تراکیت، بازالت، دیاباز، کلسیت.
- سنگهای مقاوم در مقابل قلیائیها: آهکهای متراکم، دولومیتها، منیزیتها، ماسه سنگهای آهکی.
- سنگهای مورد استفاده برای پلههای خارجی بناها: ماسه سنگ، گرانیت، دیوریت، سینیت، کابرو، بازالت.
- سنگهای مورد استفاده برای پلههای داخلی بناها: مرمر، گرانیت، لابردوریت. (۲)
۴- عمر مفید سنگهای ساختمانی، تزئینی و نما
عمر مفید سنگ یا دوام آنها در مقابل عوامل فرسایش مورد توجه کارشناسان و افراد دستاندرکار سنگ است و عموماً سعی میشود به طریقه آزمایشگاهی ارقامی برای این منظور ارائه گردد. ولی با بررسی ساختمانهای قدیمی یا تاریخی میتوانیم عوامل فرسایش را بهطور مستقیم مورد مطالعه قرار دهیم و با تهیه آماری از انواع سنگ و میزان فرسایش حد طبیعی عمر سنگ را بهدست آوریم و هرچه آمار بیشتر باشد نتایج ما به واقعیت نزدیکتر است. (۲)
۵- کم کردن ضایعات سنگ
یکی از راههای کم کردن ضایعات سنگ چسب و تور کردن بلوک سنگ است که در هر مترمربع مبلغ 200,000 ریال جهت هزینه چسب و تور استفاده میشود. چسب و تور جهت سنگهایی استفاده میشود که در زیر قله بر خرد میگردند و سنگ دارای پرت زیاد میگردد.
لذا مجبور میشویم این عمل را بر روی سنگ انجام دهیم البته در برخی از سنگها این عمل توجیه اقتصادی ندارد. در ایتالیا یکی از روشهایی که سنگ را چسب میکنند این است که بلوک سنگهایی که احتمال خرد شدن را دارند دپو کرده و همزمان در یک استخر چسب قرار میدهند تا چسب در بین خلل و فرج سنگ فرو رفته، پس از این مرحله بلوک سنگ را خارج ساخته و به کارخانه میفرستند این نوع چسب رزینی بهگونهای عمل میکند که در حین ساب خوردن نه تنها از کیفیت سنگ کم نمیسازد بلکه به کیفیت آن در هنگام ساب خوردن میافزاید. (۲)
۶- عوامل مهم تشکیل ضایعات و باطلههای سنگهای تزیینی
- کارخانجات سنگ با توجه به قلههای آورده شده به کارخانجات که این قلهها دارای شکافهایی بوده که در موقع برش توسط قله بر در کارخانه باعث ضایعات بیشتر شده و از استحکام معمول محصول نیز میکاهد.
- براساس آمار بهدست آمده، یک تن سنگ زمانی که از معدن خارج میگردد ۵۰% آن ناسالم و غیرقابل استفاده است که ضمن ایجاد ضایعات در نتیجه مصرفکننده باید برای هر یک تن سنگ دو برابر بهای آن را بپردازد.
- معمولاً پلاکهایی که در کارخانجات سنگبری، استفاده میگردند یا تولید میشوند بهعلت عدم دقت در حمل غالباً باعث ایجاد شکستگی در لبهها، ترکها و یا خراش در سطح ساب خورده میشود و باعث ایجاد ضایعات میشود.
- توسط دستگاه بلوکبر
- توسط اره گروههای چندتیغهای
- توسط چکش
- چنانچه امتداد لایهها بهموازات راستای چینخوردگی نباشد سنگ شکستگی بیشتری دارد.
- تاثیر گسلهها و درزهها بر سنگها
- سنگهای واقع در نواحی شکسته
- روند استخراج در جهت عکس شیب طبقات نباشد
- معادنی که بهروش انفجاری استخراج میگردند در اثر ضربه انفجار بهمیزان زیادی درزه ایجاد میشود که در زمان برش یا صیقل منجر به شکستن پلاک و ایجاد ضایعات میگردد.
- توسط دستگاه سیم برش هنگام برش سنگ (۲)
۷- مقایسه ضایعات سنگ در معدن و کارخانه فرآوری
باطلههای موجود در کارخانه و معدن یک شباهت بههم دارند و آن این است که هر دو ماده یک جنس و یک ترکیب شیمیایی دارند ولی از نظر نوع عملکرد با هم تفاوت دارند و این عملکرد بستگی به نوع سنگ، ضخامت و از اندازههای متفاوتی که دارند متفاوتند.
۸- مقایسه کاربردی ضایعات سنگهای گرانیتی و تراورتن
- بسته به نوع سنگ میتوان از آنها استفادههای زیادی کرد، اگر سنگهای ضایعاتی از نوع آذین باشند که سخت میباشند میتوان از آنها برای تولید سنگفرش استفاده نمود، ولی اگر سنگهای نرم باشند مانند تراورتن میتوان آنها را به پودر سنگ تبدیل نمود یا از آنها برای تهیه سنگهای آنتیک که در نماها استفاده میشود بهره برد.
- معادن سنگ گرانیت ۲۵% معادن سنگ را تشکیل میدهند و بیشترین ضایعات سنگها هم مربوط به سنگ گرانیت است زیرا روش استخراج در این معادن فاصله زیادی با استانداردهای جهانی دارد ولی در معادن سنگ نرم از جمله تراورتن با توجه به استفاده از روشهای مکانیزه، مقدار باطله در حد کمی است و در گذشته قطعات کوچک سنگ تراورتن در معادن دپو میشدند ولی هماکنون با افزایش قیمت سنگ، فرآوری این قطعات از نظر اقتصادی توجیهپذیر است. (۳)
۹- دلایل عدم بهکارگیری سنگهای گرانیتی و کوارتزیت جهت استفاده سنگهای آنتیک
- ضایعات سنگهایی که برای تولید سنگهای آنتیک بهکار میرود، بایستی سختی قابل قبول داشته باشند سختی زیاد نیز شرایط برش و صیقل دادن سنگ را مشکل ساخته و هزینه تهیه سنگ آنتیک را بالا میبرد. لذا سختی باید در حد قابل قبول باشد در نتیجه تهیه سنگهای آنتیکی بهدلیل سختی زیاد گرانیتها و کوارتزیتها گران تمام میشود.
- به طور کلی ضایعات سنگی که در برابر اسیدها مقاوم میباشند جهت تولید سنگهای آنتیک مناسب نمیباشند از جمله گرانیت، سینیت، دیوزیت، کوارتزیت، آنزریت، تراکیت، بازاکت، دیاباز و ماسه سنگ ولی سنگهای ذکر شده جهت تولید سنگفرش، کفپوش، دیوار داخلی یا خارجی مناسب میباشند. (۵)
۱۰- دلایل استفاده از ضایعات سنگهای تراورتن جهت تولیدسنگهای آنتیک
- مقاومت قابل قبول سنگهای تراورتن
- سختی کم
- قابلیت ساب و برش
- استحکام بالا و شکلپذیری
- بلوری بودن
- چگالی زیاد
- زیبایی ظاهر
- وجود تخلخل جهت چسبیدن کامل به ملات
- سهولت دسترسی
- عدم امکان آلتره شدن ذخایر آن
- تنوع رنگها
- ارزانی نسبت به سایر سنگها
- عدم وجود ساختارهای تکنونیکی بر روی این ذخایر بهدلیل جوان بودن آنها (کوارترنر)
- شرایط استخراج ایدهآل دارند بههمین دلیل اغلب با لایهبندی افقی، شیب کم و در نقاط کمارتفاع و قابل دستیابی تشکیل میگردند
- مقاومت فشاری
- جذب رطوبت
- در مقابل قلیاییها مقاومند
- افزایش صادرات سنگهای تراورتن باعث بالا رفتن توان مالی معدنکاران و ایجاد واحد فرآوری باطله شده. (۵)
۱۱- سنگ مصنوعی چیست؟
سنگهای مصنوعی از ترکیب مجدد سنگهای طبیعی با مواد فزاینده دیگر بهدست میآیند که به آنها وزن کمتری داده و در نتیجه نصب آنها سریعتر میشود. برای آنکه بدانیم سنگهای مصنوعی از چه چیز ساخته شدهاند به اختصار میتوان گفت که این سنگها از ترکیب سیمان، رسها، آگرگاتهای سنگهای ضایعاتی و خاکهای سبک وزن ساخته میشوند.
مواد بهکار رفته در این سنگها تماماً کیفیتی مبتنی بر ملاحظات محیطی و انسانی دارند. رنگدانههای اکسید آهن رنگ موردنظر را به این سنگها میدهد. ترکیبی که از این راه به دست میآید در قالبهایی ریخته میشود که دارای نقش و نگارهای سنگهای طبیعی میباشند و به این سنگها سیمایی کاملاً طبیعی میدهد.
از نظر قیمت، سنگهای مصنوعی به مراتب قیمتی کمتر از سنگهای طبیعی دارند، چرا که کارهای دشواری که روی سنگ طبیعی برای رساندن آن به بازار و قابل استفاده کردن آن انجام میشود در مورد سنگهای مصنوعی غیرضروری مینماید و دارای وزنی کمتر و ضخامتی کوچکتر هستند که به ما این اجازه را میدهد که سه برابر سنگهای طبیعی بتوانیم آنها را بهکار گیریم.
علاوه بر اینها مقاومت ساختاری آنها در فونداسیونهای خاص توانایی تحمل بارهای زیاد را به آنها میدهد. سنگهای مصنوعی در واحد مترمربعی برای قطعات تخت به فروش میرسند و بستهبندی آنها در جعبههای چوبی دستی انجام میشود. (۴)
۱۲- مراحل تولید بلوک سنگ مصنوعی
هر پلان تولیدی به سه بخش یا دپارتمان تقسیم میشود که خود بهوسیله ماشینآلاتی که پروسههای خاص کاری را دارند تجهیز شده است. (۴)
مرحله اول: ساخت بلوک
- ماشینها و تجهیزاتی که ترکیبات مخلوط را تامین میکنند و آنها را برای پلان بعدی مهیا میسازند.
- ماشینها و تجهیزاتی برای مخلوط کردن ترکیبات و فرستادن آنها به خط ساخت بلوک
- ماشینهای ترکیب کننده بلوک و بهمنظور فشرده کردن و فشار و لرزش تحت شرایط خلاء
مرحله دوم: بریدن بلوکها در ابعاد Slab
ماشینها و تجهیزاتی برای برش بلوکها به اسلبها
مرحله سوم: فرآیندهای اسلب (پرداخت Slab)
خطوط پیوسته و ماشینآلاتی برای پرداخت اسلبها (کالیبره کردن، پولیش، اندازه کردن و ابزارکاری) در پایان این خط تولید، مرحله بستهبندی اتوماتیک برای قطعات انجام میشود.
۱۳- تکنولوژی ساخت سنگ مصنوعی
موادی که برای خط تولید سنگهای مصنوعی بهکار میروند طوری انتخاب میشوند که برای کارهای داخلی و خارجی ساختمان چه در کف و چه در نما ایدهآل باشد. تکنولوژی ترکیبی ویبره ـ پرس و نیز بهکار بردن مواد طبیعی سنگ در ترکیب آن از جمله مرمرها، سنگهای کلسیتی، گرانیتها و سنگهای سیلیسی به همراه سیمان و مقدار کمی آب خواصی به سنگ میدهد که ۷۵% کیفیت خواص سنگ طبیعی را دارا باشد.
محصولات استاندارد آنهایی هستند که پس از تولید آماده نصب بوده و پارامترهای آنها تکمیل و ضخامت آنها کالیبره شده باشد و لبههایش نیز ابزار خورده باشد. سنگهای طبیعی امروزه در مقابل فشار، نور، اشعه ماوراء بنفش و ناملایمات جوی بهصورت بسیار کاملی مقاوم هستند.
بهعلاوه محصولاتی هستند با نیاز به نگهداری کم و میتوانند پس از نصب بارها ساب خورده و صددرصد مانند سنگ طبیعی رفتار نمایند. از دیگر خصوصیات این سنگها میتوان به تکلایه بودن آنها اشاره کرد که در محیط خلاء فشرده و ویبره میشوند و ترکیب آنها شامل درصد بالایی از دانههای بههم پیوسته از ترکیب آگرگاتهای سنگ طبیعی است مانند مرمر، گرانیت، کوارتز، پروفیری، دیوریت که با سیمان پرتلند ۲۵/۵ کلاس ۱ بههم میچسبند.
میزان آب ـ سیمان درحدود ۵ و ۳۰ است. پانلها درجهبندی شده، تخت و در قسمتهای لبه همانگونه که ما بخواهیم پخ خورده و طبق تلورانسهای دیمانسیونی بوده و از لحاظ عکسالعمل در برابر آتش در کلاس ۵ میباشند. رنگ آنها چه در برابر نور طبیعی و چه در مقابل نور ماوراء بنفش تغییر نکرده و مات نمیشود. (۵)
۱۴- مواد خام موجود در ترکیب سنگها
مواد خام اصلی که در ترکیب سنگ مصنوعی بهکار میروند عبارتند از: آگرگاتها، منیرالهای پرکننده، چسبانندهها، رنگدانهها، افزودنیها.
۱۵- آگرگاتها
مواد سنگی هستند که با عوامل چسبنده مخلوط شده و مخلوطی را میسازند که کاملاً فشرده میشود. آگرگاتها ممکن است آهکی باشند مانند مرمریت، دولومیت و دیگر سنگهای آهکی یا سیلیکاته باشند مانند گرانیت، پرفیری، کوارتز، بازالت، ماسههای سیلیکاتی، کوارتزیت و غیره.
آگرگاتها معمولاً به شکل دانههای ماسه در اندازههای مختلف بهکار برده میشوند. آگرگاتها ممکن است از خردایش قطعات بزرگتر سنگی و یا از رسوبات ماسهای بهطور مستقیم بهدست آیند.
انتخاب طبیعت، اندازه و دانهبندی آنها بستگی به سیمای سنگ و مشخصات فیزیکی و مکانیکی محصول دارد. (۵)
۱۶- خردایش و انتخاب آگرگاتهای آهکی
آگرگاتهای خشک ممکن است به اندازههای موردنیاز خرد شوند و در صنایع امروزی باید به ابعاد مناسب خرد شوند. مراحل تولید این قطعات همانطور که گفته شد در ابعادی که ماشینها باید آنها را مخلوط کنند و بسته به اندازه سنگهای استفاده شده در پلان تولید دارد. پلانهای “درونخانهای” وقتی از مواد آهکی استفاده میکنند، بهطور طبیعی با سنگهایی تغذیه میشوند که ماکزیمم اندازه را داشته باشند. البته ابعاد بیش از ۳۰۰ میلیمتر نمیباشد که میتوانند از مواد باطله بهدست آیند. سنگهای کوارتز، کوارتزیت و گرانیت معمولاً باید به ابعاد ۵۰-۲۰ میلیمتر خرد شوند. (۵)
۱۷- پودرها و مینرالهای پرکننده
وقتی مینرالهای پرکننده با رزین مخلوط شوند، چسبهای “پایهرزینی” را شکل میدهد. آنها حاوی مواد معدنی و سنگی کاملاً خرد شده با جنسهای متفاوت هستند. بهطور طبیعی، کربناتهای کلسیم برای سنگهای ترکیبی مورد استفاده قرار میگیرند که از آگرگاتهای آهکی که در ابعاد سیلیکا میباشند در ترکیب خود بهکار گرفته و بهوسیله آگرگاتهای سیلیکاتی شکل میگیرند. مینرالهای پرکننده مانند آگرگاتها بهطور وسیعی در ترکیب مواد خام بهکار میروند. (۵)
۱۸- چسباندهها
دارای ترکیبات ساختاری رزینی هستند که همراه با پرکنندهها برای چسباندن دانهها بهکار میروند و پس از سخت شدن، پرکنندهها و آگرگاتها را کاملاً بههم فیکس مینمایند و سنگی فشرده و مقاوم را به وجود میآورند.
رایجترین چسب ارگانیکی که مورد استفاده قرار میگیرد “رزین پلیمری غیراشباع” با فرمولی بسیار مناسب برای تولید محصولات سنگ مصنوعی است. آنچه بهطور گسترده مورد استفاده قرار میگیرد، اورتوفتالیک رزین نیمهسختی با حداقل واکنش است.
رزینهای پلیاستر محصولاتی با کاربرد زیاد هستند. بهعلت وجود اجزاء تکنیکی در آنها، آنها در مناطق با تکنولوژی بالا مورد استفاده قرار میگیرند. مانند اتومبیلسازی و علوم وابسته به ساختمانها و صنایع ترکیبی. در تکنولوژی سنگهای مصنوعی بهمنظور تولید بلوکها این اجازه داده میشود تا هم از چسبهای ارگانیک (و رزینهای ساختاری) و هم از چسبانندههای غیرارگانیک (سیمان پرتلند) بدون هیچ تغییری در پلان تولید استفاده شود. البته هر چسباننده ویژگیهای خاص خود را به محصول خواهد داد. (۵)
۱۹- رنگدانهها
مخلوط میتواند رنگهای گوناگونی بهوسیله اضافه کردن بعضی رنگدانهها داشته باشد. رنگدانهها نقش رهبری و هدایتکنندگی در پروسه ساخت را دارند، در واقع بههمراه رنگ طبیعی و اندازه آگرگاتها آنها رنگهای جذاب و زیبایی را بهوجود میآورند و رایجترین رنگدانههای مورد استفاده اکسیدهای فلزی پودر شده میباشند که میتوان بهسادگی آنها را تامین نمود و بهعنوان رنگهای صنعتی در بازار وجود دارند. بهدلیل ساختار شیمیایی ثابت این رنگدانهها این اکسیدهای فلزی به مرور زمان تغییر رنگ نمیدهند .
مقدار کمی از اکسیدها معمولاً بین ۳ تا ۵ کیلوگرم در هر مترمکعب برای رنگ کردن مخلوط سنگ مصنوعی بهکار میرود. (۵)
۲۰- افزودنیها
مواد مختلفی هستند که به مقاصد مختلف و بهمقدار بسیار کم به مخلوط افزوده میشوند. کاتالیزیستها و پروموترها برای سخت کردن رزین به مخلوط اضافه میشوند که بین ۱ تا ۳ درصد ترکیب وزنی مخلوطاند. (۵)
نتیجهگیری و پیشنهادات
با عنایت به بلا استفاده بودن ضایعات در معادن و کارخانجات فرآوری و هزینه تولید سنگهای آنتیک که بهمراتب از هزینههای تولید پلاک در سنگهای تزئینی کمتر میباشد پیشنهاد میگردد وزارت صنایع و معادن از اجرای طرح تاسیس کارگاههای تولید سنگهای آنتیک در جوار معادن و همچنین در جوار کارخانجات فرآوری سنگ (در جوار دپوی باطله) حمایت نماید از بابت ۱- اشتغال ۲- سودآوری ۳- ارزش افزوده ۴- استفاده بهینه از ضایعات