آشنایی با معدن سرب و روی کوشک
معدن سرب و روی کوشک در فاصله ۱۶۵ کیلومتری شرق یزد و در ۴۵ کیلومتری شمال شرق شهرستان بافق در عرض جغرافیایی ۳۱درجه و ۴۰ دقیقه و طول جغرافیایی ۵۵ درجه و۴۵ دقیقه در حاشیه کویر لوت واقع شده است. ارتفاع بلند ترین کوه همجوار معدن از سطح دریا ۲۳۰۲ متر و ارتفاع نواحی ساختمانی و تاسیساتی حدود ۲۰۰۰ متر است.
معدن سرب و روی کوشک از دیرباز مورد توجه معدنکاران قدیمی بوده است. آثار کارهابی قدیمی نشان دهنده استخراج کلوخه‌های پر عیار سرب از رخنمون‌های شرق معدن که به کوشک قدیمی موسوم است می‌باشد.
طی این مدت استخراج بسیار ساده و با ابزار ساده و بدون استفاده از هرگونه چالزنی و آتشباری بوده است، و بعد از آن دوره مکانیزاسیون شروع شد و استفاده از روش‌های چالزنی و انفجاری انجام گرفت و میزان کل کنسانتره روی تولید شده در دوره مکانیزاسیون ۵۵۳۰۰۰ تن و کنسانتره سرب تولید شده حدود ۹۹۰۰۰ تن می‌باشد. استخراج سنگ معدنی روی با عیار ۱۲-۱۰درصد و سرب با عیار ۳.۵-۲.۵ درصد از معدن رو باز و زیر زمینی می‌باشد.
معدن روباز
معدن روباز که هم اکنون بیش از ۳/۲ خوراک سالیانه کارخانه را تامین می‌کند. معمولا”در معادن روباز استخراج به صورت پله صورت می‌گیرد هر پله ارتفاع مشخص و سطح نسبتا” صاف و مسطح دارد که استخراج ماده معدنی یا باطله از دامنه پله صورت می‌گیرد تعداد پله بستگی به عمق معدن و ارتفاع ماشین بارگیری و شرایط ژئومکانیکی معدن و عوامل دیگری دارد که ممکن است هر پله بطور کامل استخراج شود و سپس پله بعدی ایجاد شود و یا اینکه از پله به قدری استخراج شود که از نظر ایمنی برای ماشین آلات حفاری و بارگیری وحمل مشکلی نباشد. در زیر خصوصیات کامل معدن رو باز آورده شده است:
| جبهه شرقی ناحیه رمپ‌ها | جبهه جنوبی در سنگ‌های ریولیتی | جبهه غربی (کمر بالا) | مشخصات پله‌ها | ردیف | |
| ۹۹۰-۹۵۰ | ۱۰۸۰-۹۹۰ | ||||
| ۱۰-۰ متر | ۱۰ متر | ۱۰متر | ۱۰ متر | ارتفاع | ۱ |
| ۶۰ درجه | ۶۰ درجه | ۷۰ درجه | ۷۰ درجه | شیب دیواره | ۲ |
| ۱۲ متر | ۴۰ متر | ۴۰متر | ۴۰ متر | عرض در حال کار | ۳ |
| شیب کف پله در تمام قسمت‌ها از لب پله به طرف بیخ و با اندازه ۵ درجه می‌باشد. | ۴ | ||||
| ۱۲ متر | – | – | – | عرض رمپ‌ها | ۵ |
| ۷ متر | ۷ متر | ۶.۶ متر | ۶.۶ متر | عرض نهایی | ۶ |
| ۳۴ درجه | ۴۰ درجه | ۵۰ درجه | ۴۵ درجه | شیب نهایی معدن | ۷ |
| ۳.۴ درجه = ۶% | – | – | – | شیب رمپ‌ها | ۸ |
| ore | waste | مشخصات | ردیف |
| ۶.۰m | ۱۱-۱۲M | BENCH HIGHT ارتفاع پله | ۱ |
| ۶۲.۵-۷۵mm | ۹۱mm | HOLE DIAMETER قطر چال | ۲ |
| ۲.۵-۳m | ۳- ۴m | BURDEN فاصله ردیف ها | ۳ |
| ۳-۳.۵m | ۳.۵- ۴.۵m | SPACING فاصله چالها | ۴ |
| ۰.۷۵m | ۰.۵m | BOTTOM CHARGE شارژ تحتانی | ۵ |
| ۳.۵m | ۷.۰m | COLUMEN CHARGE شارژ اصلی | ۶ |
| ۱.۷۵m | ۳.۵-۴m | STEMMING گل و ماسه مرطوب | ۷ |
| REC & LOZ | REC & LOZ | BLAS.PATT الگوی حفاری انفجاری | ۸ |
وضعیت آب در معدن روباز
در معدن روباز به علت پایین بودن سطح ایستابی در فصل‌های خشک مشکل زیادی وجود ندارد ولی در نزدیکی‌های کف معدن میتوان اثر آب را به وضوح دید اخیرا برای رفع این مشکل از طریق معدن زیرزمینی یک تونل تا کف معدن آورده شده است و آب معدن روباز از طریق این تونل و پمپ به سطح انتقال داده میشود
آتشباری
ماده منفجره در این معدن آنفو می‌باشد حدود ۳/۲ چال را با آنفو پر می‌کنند و فتیله انفجاری آن کرتکس است و نوع مدار بسته شده هم به صورت موازی است. برا ی انفجار کرتکس در ابتدای خط آتش به آن یک فشنگ دینامیت و یک چاشنی برق می‌بندند چاشنی برق توسط دستگاه آتشزنه برق منفجر و متعاقب آن فشنگ دینامیت و سپس کرتکس و در نهایت چال منفجر میشود و برای تاخیر در انفجار در چالها از چاشنی تاخیری استفاده می‌گردد.
معدن زیرزمینی
معدن زیرزمینی کوشک یکی از بزرگترین معادن زیرزمینی در ایران محسوب میشود که در حال حاضر سنگ معدنی از آن به صورت مکانیزه صورت می‌گیرد. روش استخراج کنونی ساب لول استپینگ sub level stopping می‌باشد.
همانطور که گفته شد در حال حاضر روش استخراج سنگ معدنی ساب لول استپینگ (احداث طبقات فرعی) است در این روش ماده معدنی خرد شده و از کارگاه خارج میشود در این حالت ابعاد کارگاه خیلی بزرگ بوده و بزرگترین بعد آن در جهت شیب لایه‌ها می‌باشد.
به منظور جلوگیری از ریزش دیواره و سقف کارگاه‌ها بین آنها ستون‌هایی از ماده معدنی بر جای گذاشته میشود که در زمان مناسب باز یابی می‌شوند. طبقات فرعی را بین طبقات اصلی آماده سازی می‌کنند بمنظور استخراج از طبقات‌فرعی به داخل ماده معدنی وارد شده و عملیات چالزنی و آتشباری را انجام می‌دهند که در نتیجه تکه‌های ماده‌معدنی کنده شده و به ته کارگاه بر روی قیف‌ها می‌ریزند از زیر این قیف‌ها موادمعدنی تخلیه می‌شوند.
آماده سازی کارگاه استخراج در این روش به ترتیب الویت به قرار زیر است:
- تونل بار بری در طبقه اصلی در زیر کارگاه (طبقه ۱۱۰ متری و ۱۳۰ متری)
- حفر دویل‌های راهرو و خاکریز در دو طرف راهرو
- حفر تونل‌های بند ۲ در امتداد ماده معدنی در کمر پایین سنگ به فاصله قائم ۵تا ۱۰ متر
- حفر کراسکات از راهروهای فرعی عمود بر امتداد ماده معدنی
- ایجاد قیف های بار گیری در کف کار گاه زیر ماده معدنی (طبقه قیف ها)
- باز کردن یک برش قائم در عرض ماده معدنی در انتهای بلوک (دویل اسلات)
- احداث تونل اسکیپری یا خاک جمع کن ( تونل بار بری فرعی)
در روش استخراج طبقات بصورت پلکانی معکوس می‌باشد و طبقه بالاتر جلوتر از طبقات پایینی قرار گرفته است و این از نظر ایمنی بسیار حائز اهمیت است گرفتن ماده معدنی توسط پله BENCHبا حفر چال کف (میخ) یا گرفتن دیوار (بغل تراش) و چال سقف با مته‌های پیچ صورت می‌گیرد.
عملیات کوهبری در معدن توسط چکش‌های بادی (هوای فشرده) صورت می‌گیرد این چکش‌ها دارای مته ۶۰، ۸۰، ۱۲۰ ، ۱۶۰ ، ۲۰۰ سانتیمتری می باشد.قبل از آتشباری کوهبرها مامورآماده کردن محل برای آتشباری می‌شوند در این کار سه کوهبر هستند که عبارتند از کوهبر شماره ۱ شماره ۲ و شماره ۳ که هر کدام وظیفه خاص خود را دارند کوهبر شماره ۳ مسئول پوسته‌گیری و لق‌گیری و تمیز کردن محل چالزنی است ، شماره ۲ مسئول هدایت مته و شماره ۱ مسئول حفاری است.
آرایش چالها در سینه کار به دو روش چهار چالی و ردیفی می‌باشد که با توجه به سطح مقطع و جنس سنگ‌ها انتخاب می‌شوند عملیات ترابری در معدن به سه سیستم بارگیری، اسکیپری، لدری، اتو لدری تقسیم میشود.
در معدن از اسکریپر دو طبلکه استاده می شود که توسط برق کار می‌کند سیم اسکریپر به قطر ۱۶ میلی‌متری می‌باشد. در بعضی از کارگاه ها به علت شیب کم (۴۰-۳۰ درجه) و ضخامت زیاد ماده معدنی و عدم تمرکز قیف ها در یک ردیف از لدرهای ( LOAD HAULAGE DUMP) L.H.D استفاده میشود.
در بعضی از کارگاه ها از اتولدر (rocker shovel) استفاده میشود که توسط هوای فشرده کار می‌کند. لازم به ذکر است که خاکبرداری و تمیز کاری سینه کارهای پیشروی توسط اتولدر و ائمکو انجام می‌گیرد.
پر عیار کردن موادمعدنی در کارخانه تغلیظ
خوراک کار خانه از دو ناحیه معدن زیر زمینی و روباز تامین میشود. سنگ قبل از وارد شدن به کار خانه وارد بنکر اصلی سنگ‌شکن شده و توسط یک فیدر زنجیری آرام آرام روی نوار نقاله حمل شده و بوسیله این نوار وارد سنگ‌شکن فکی شده در این سنگ‌شکن ابعاد سنگ تا حدود ۳ اینچ کاهش می‌یابد و خروجی آن پس از عبوراز زیر آهن ربا وارد سرند لرزان میشود.
ابعاد سوراخ‌های سرند در حدود ۱ اینچ است و باعث میشود سنگ‌های درشت جدا شده و مجددا” به سنگ‌شکن مخروطی فرستاده شود و خروجی سنگ‌شکن مخروطی دو باره به سرند فرستاده میشود و به این ترتیب یک مسیر بسته مرتبا” طی میشود سنگ جدا شده توسط سرند توسط نوارنقاله به سیلوهای ذخیره فرستاده میشود ظرفیت هر سیلو در حدود ۵۰۰ تن می‌باشد دلیل ذخیره استفاده از سنگ در شیفت‌هایی است که بخش زیر زمینی کار نمی‌کند. از زیر سیلوها سنگ بوسیله نوارنقاله به طرف آسیاهای میله‌ای هدایت میشود. قبل از آسیا میله‌ای یک باسکول موجود می‌باشد که میزان سنگ ورودی شیفت را ثبت می‌کند.
به طور کلی فلوتاسیون موادمعدنی در این کارخانه طی سه مرحله صورت می‌پذیرد ابتدا شیلهای کربن دار به عنوان باطله جدا می‌شوند و از سیستم خارج می‌شوند سپس به ترتیب سولفورهای سرب و روی پر عیار می‌شوند. پس از آسیا سنگ در آسیاهای میله ای که ابعاد سنگ در حدود ۰.۸ تا ۱.۵ میلیمتر یا ۱۰ مش است به سیکلون فرستاده می‌شوند تا ذرات دارای اندازه ۲۰۰ مش جدا و برای قسمت شیل‌گیری فرستاده شوند و ذرات درشت تر برای خرد شدن به آسیا گلوله‌ای فرستاده می‌شوند.
به سر ریز سیکلون ماده کف زای M.I.B.C (متیل ایزوبوتیل کربونیل) و گازوئیل اضافه می‌کنند دلیل اضافه کردن کف زا به خاطر دوام بیشتر کف‌ها و گازوئیل به خاطر چسبیدن مواد باطله (شیل) به جدار خارجی حباب‌ها است سرریز این قسمت که به عنوان باطله است توسط پمپ به تیکنر باطله حمل شده و ته ریز این قسمت به فلوتاسیون سرب فرستاده میشود در این مرحله به ته ریز مرحله اول اتیل اگزانتات و سیانور سدیم که دیکر استفاده نمی‌شود و به جای آن از سولفور آهن استفاده می‌کنند به آن اضافه می‌کنند.
کار سولفور آهن بازداشت اسفالریت و پیریت و اتیل اگزانتات کلکتور گالن است در این محیط PH باید قلیایی باشد که این کار را با آهک و در حدود ۸.۵ نگه می دارند به این ترتیب در سلول‌های رافر سرب جدا شده و در قسمت کلینر تا عیار ۴۸ تا ۵۵ درصد سرب پر عیار میشود.
پالپ کنسانتره سرب به تیکنر سرب و از آنجا به استخرهای سرب برای خشک کردن فرستاده میشود و در این مرحله ته ریز این مرحله وارد مرحله روی گیری می شود در این قسمت سولفات مس جهت فعال کردن سولفور روی و پتاسیم امیل اگزانتات (PEX) بعنوان کلکتور و آهک برای تنظیم PH محیط تا حدود ۱۱ اضافه میشود در نهایت محصول روی با عیار ۴۸-۵۰ درصد تولید شده و به تیکنر روی هدایت شده و بعد از آنجا برای خشک کردن فرستاده میشود.
در هر شیفت از قسمت‌های مختلف کارخانه از جمله باطله شیل، کنسانتره سرب و روی نمونه‌برداری میشود و نمونه‌ها به آزمایشگاه شیمی فرستاده می‌شوند در آزمایشگاه شیمی نمونه‌ها از نظر مورد نیاز سرب وروی تجزیه می‌شوند و گزارشات آن به کارخانه فرستاده میشود این گزارشات جهت اطلاع از چگونگی وضعیت کار خانه و اصلاح نارسایی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در جدول زیر میزان مصرف مواد برای برای پر عیار کردن هر تن سنگ است:
| نوع ماده شیمیایی | میزان مصرف برای هر تن |
| M.I.B.C | ۰.۰۲ kg/tn |
| اتیل اگزانتات | ۲۵۰ gr/tn |
| امیل اگزانتات | ۲۵۰ gr/tn |
| کات کبود (سولفات مس) | ۹۰۰gr/tn – ۱۳۰gr/tn |
| سولفات آهن | ۲۵۰gr/tn – ۳۰۰gr/tn |
| آهک | ۷kg/tn |
| میزان سنگ ورودی به کار خانه در هر ساعت | ۱۹-۲۰ tn/hr | |||
| میزان سنگ ورودی به سنگ شکن فکی | Ability 70-110tn/hr | |||
| میزان تولید اسمی مواد کارخانه در سال | کل | pb | zn | |
| ۲۲۰۰۰tn | ۴۰۰۰tn | ۱۸۰۰۰tn | ||
| میزان تولید رسمی کار خانه در سال | ۱۸۰۰۰tn | ۳۰۰۰tn | ۱۵۰۰۰tn | |
نحوه کنترل کیفیت در آزمایشگاه شیمی
نمونه‌هایی که از کار خانه یا معادن آورده میشود در این مکان مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرند که بسته به کار مورد نیاز مواد را از نظر عناصر سرب و روی وآهن تجزیه و تحلیل می‌کنند یا نمونه را به به صورت کلی فول آنالیز می‌کنند و میزان تمام عناصر را بدست می‌آورند روش کار به این صورت است که نمونه‌هایی که از کار خانه یا معادن آورده میشود ابتدا آن را در هاون به خوبی پودر می‌کنند و سپس در اتو کلاو گذاشته و خوب خشک می‌کنند سپس از آن به میزان ۵ میلی گرم وزن کرده و بر می‌دارند
در این مرحله به آن اسید کلریدریک اضافه می‌کنند و بعد دوباره روی هیتر می‌گذارند تا سرد شود در مرحله بعد به آن اسید نیتریک و پر کلریک هر کدام ۱.۵ سی سی اضافه می‌کنند بعد می گذارند بر روی هیتر تا بخارش را از دست بدهد و سپس به آن اسید کلریدریک ۱:۱ به میزان ۱.۵ سی سی اضافه می‌کنند دو باره می گذاریم بجوشد و سپس می‌گذاریم سرد شود بعد به آن استات آمونیوم برای تغیر رنگ و خنثی کردن اسید میزنیم و سپس آن را با آب مقطر به حجم می‌رسانیم.
سپس با دستگاه spectra-100 که با هوا و گاز استیلن کار می کند نمونه‌ها را آنالیز می‌کنیم کار این دستگاه به این صورت است که ابتدا به اصطلاح لامپ یا کاتد مورد نظر آن عنصر را در مسیر قرار می‌دهیم و بعد شعله گاز استیلن و هوا را روشن می‌کنیم دستگاه محلول را با سرعت خاصی می‌کشد و وارد دستگاه می کند و در سه مرحله الکترون برانگیخته می شود جهت تغییر سطح انرژی مقداری از نور را جذب می‌کند این جذب نور عاملی برای تعیین غلظت است و در نهایت میزان غلظت را به صورت یک سری از دیاگرام ها رسم می‌کند.
یک نکته که قابل تامل است و به آن هیچ گونه توجهی نشده است دفع نامناسب پساب و زباله‌های کارخانه است و با توجه به مستهلک بودن دستگاه‌های کارخانه و باز یافت نشدن کامل ماده معدنی و استفاده از مواد شیمیایی در تغلیظ میتوان با اطمینان گفت که پساب کارخانه حاوی مقدار زیادی از مواد شیمیایی است و حجم عظیم این زباله‌ها کوه عظیمی را بوجود آورده‌اند که ناخواسته کم کم به حریم جاده نزدیک میشود و میتوان به جرات گفت که اکوسیستم منطقه به شدت تحت تاثیر قرار گرفته و از جمله نشانه‌های آن میتوان از تاثیر سرب بر روی گیاهان و کوتاه قد و ضعیف و آسیب پذیر بودن این گیاهان نام برد و میبینیم که در این مکان برای قرص درخت هیچ اقدام مثمر ثمری صورت نگرفته است و این نکته را باید به مسئولان گوشزد کنیم که این منطقه به شدت تحت تاثیر قرار گرفته و باید به سرعت اقدام عملی صورت پذیرد.
مورفولوژی معدن کوشک شامل دو بخش شمالی و جنوبی است بخش شمالی که شامل سری اصلی معدن است دارای رخساره‌ای کوهستانی با دره‌های باریک و بلند است و بخش جنوبی رخساره تپه ماهور است.
زمین‌شناسی عمومی
در روی نقشه زمین‌شناسی ایران ناحیه کوشک در محدوده ای از سنگ‌های تفکیک نشده پالئوزوئیک که در واقع مخلوطی از رسوبات و ولکانیک‌ها هستند واقع گردیده است این سنگ‌ها اساسا” به طرف غرب شیب دارند و با روند غرب شمال غرب در بالای کمربند کانی‌زایی شناخته شده واقع شده‌اند که روند آنها در ۴ تا ۸ کیلومتری غرب معدن به تدریج انحنا میابد. کانی‌زایی سرب و روی به صورت عدسی‌هایی به اندازه‌های مختلف بنحو شاخصی در رگه‌های پیریتی که بطور هم‌شیب با لایه‌ها قرار گرفته است.
نواحی با بیشترین بهره‌دهی شامل کمربند شیلی، کوشک، زردو، پهنو می‌باشد و تمام تحقیقات در طول این کمربند و بخصوص در ناحیه زردو متمرکز بوده است.
معدن کوشک در مرکز حوزه رسوبی – آتشفشانی بافق که حدود ۷۰۰ کیلومتر مربع وسعت دارد که از شمال غرب با ماسه سنگ‌های ژوراسیک و از طرف شمال شرق با آهک‌های میلا کنتاکت گسله دارد و در قسمت جنوبی آن گرانیت صورتی رنگ ناریگان است و از نظر تقسیمات زمین شناسی ایران به ایران مرکزی مربوط میشود و از نظر ساختمانی ناحیه ای بسیار چین خورده و گسله است. سنگ‌های قدیمی تر منطقه شامل سری‌هایی از شیلهای خاکستری، دولومیت، ماسه سنگ و توف می‌باشد.
چینه شناسی معدن از قدیم به جدید
- قسمت تحتانی شامل مداد آذرین اسیدی نیمه عمیق از جنس ریولیت کوارتز پورفیر، توف و میکرو دیوریت است.
- آهک‌های سیاه رنگ به صورت عدسی هایی پراکنده با ضخامت‌هایی متفاوت.
- شیلهای تیره رنگ کربناته مینرالیزه که عدسی‌های سولفوره کانسار را در بر می‌گیرد در ناحیه تحتانی شیلهای مذکور یک لایه میکرو دیوریت به صورت سیل وجود دارد.
- عدسی های آهکی دولومیتی
- توف‌های سبز و قهوه‌ای که از پایین به بالا ضخیم لایه میگردند و درصد سیلیس آنها زیاد میشود
- دولومیت‌های قهوه‌ای رنگ چرت دار که فوق العاده خرد شده‌اند و در قاعده خود دارای عدسی‌های پراکنده‌ای از هماتیت است.
از آنجایی که معدن از قسمت‌های مختلف تشکیل شده است و چینه شناسی هر منطقه با منطقه دیگر متفاوت است در ادامه چینه شناسی هر منطقه جداگانه آورده شده است:
1- ناحیه چاه اصلی زردو:
- دولومیت با عدسی های دولومیتی ولکانیکی
- توف
- شیلهای سیاه ، شیلهای دولومیتی
- شیلهای سیاه پیریتی
- افق رگه با شیلهای سیاه پیریتی و لایه‌های فرعی خاکستر
- شیل های سیاه پیریتی،گل سنگ‌ها (مادستون) و افق های خاکستر
- شیلهای سیاه پیریتی، شیلهای دولومیتی
- آهک و دولومیت
2- چاه گز:
- دولومیت و ولکانیک‌ها
- توف و توف‌های شیلی
- ولکانیک‌های بازیک
- شیلهای خاکستری و توف‌های شیلی
- افق رگه‌ای با شیلهای خاکستری و سیاه، لایه‌های ولکانیکی وسیع
- توف‌های شیلی، شیلهای سیاه و ولکانیک‌های توده‌ای
- شیلهای سیاه ،شیلهای دولومیتی
- توف و ولکانیک‌های توده‌ای
- دولومیت
چینه شناسی رگه (کانسار) زردو
مقطع کمر بالا و کمر پایین حدود ۸۰-۵۰ متر می‌باشد که سهم کمر بالا در حدود ۴۵-۲۸ متر است و این مقدار شامل چینه شناسی شیلهای سیاه پیریتی، زرگه‌های پیریتی – دولومیتی با شیل های خاکستری و شیلهای سیاه ،خاکستر –دولومیت است.
سهم کمر پایین حدود ۲۰-۱۵ متر است که اساسا” رگه ای به شدت پیریتی با سولفیدهایی که غالبا” در پایین هستند و اساسا” عدسی‌های فرعی شیل می‌باشند.
سن سری تشکیلات معدن کوشک:
کنتاکت شرق و شمال شرق آن با آهک‌ها و دولومیت‌های میلا با سن کامبرین، گسله است.
کنتاکت غرب و شمال غرب با ماسه سنگ‌های ژوراسیک (شمشک).
خود سری معدنی دارای سن پرکامبرین بالایی اشکوب وندین است این مطالب با توجه به فسیل‌های یافت شده در شیلهای سیاه سری معدن و نیز سن قدیمی‌ترین کانسار زایی در ایران بیان شده است.
منشا کانسار معدن کوشک
نظر بر این است که زمین ساخت پهنه‌ای همزمان با فاز کوهزایی (آسینتیک) منجر به تشکیل کمربند آتشفشانی یا جزایر قوسی گردیده است. منشاء کانسار کوشک را ماسیو سولفاید در نظر گرفته‌اند.
در مراحل آرامش آتشفشانی و در مراحل خاصی که شیل های کربن دار در حوزه ته نشین می شده است بخارات و گازهای یونیزه بصورت همزمان در شیلهای تزریق شده بطوری که این افق شیلی از یون‌های فلزی اشباع شده است و با توجه به کم بودن اکسیژن بوجود آمدن یک محیط احیا کننده تحت فعالیت‌های فیزیکو شیمیایی زمینه تکوین و پیدایش کانسار سرب و روی کوشک فراهم گردیده است.
گمانه‌های حفاری اکتشافی در محل به طرف جنوب و جنوب غرب هنوز هم کاهش بیشتری را تا حد مسطح شدگی نشان می‌دهد در این ناحیه مته در ستبرای ۶۰ متری از کانسار نفوذ کرده است. نتیجه واضح و آشکار این است که کانسار کوشک یال شرقی یک ناودیس را پر می‌نماید که در موقعیت کنونی خویش از شمال شرق به سمت بالا انحراف پیدا کرده است یال جنوب غربی به وسیله یک گسل با امتداد شمال غرب- جنوب شرق و شیب تقریبا قائم بریده شده.
کانسار به شدت پیریتی بوده و بی اندازه ریزدانه هستند در واقع اسفالرتی‌ها در بعضی مناطق به طوری سیاه هستند که با بررسی چشمی نمی‌توان آنها را از شیل های سیاه تمیز داد و اگر با دست لمس شود رنگ می گیرد. در منطقه کوشک دو سیستم گسله وجود دارد.
- گسل شمال غرب – جنوب شرق با نام گسل کنج که هم روند ماده معدنی بوده و فقط در معدن رو باز ماده معدنی را معدود کرده ولی جاهای دیگر را قطع نکرده است.
- گسل شمالی جنوبی که گسلی امتدادی است و زردو –پهنو نام دارد و عدسی اولیه ماده معدنی را قطع کرده‌اند
- گسل زرد و ناحیه پهنو را از زردوی جنوبی جدا می‌کند.
- گسل پهنو ناحیه پهنوی جنوب را از شمال جدا می‌کند.
کانی‌های منطقه به شرح ذیل است:
اسفالریت – پبریت – شیل – گالن – کلسیت – دولومیت – ژیپس – وارسکایت – ملانتریت – اسمیت زونیت – سروسیت و یک نوع فسیل به نام پرسی مدوزیت چاه گزنسیس و علت نام گذاری آن به دلیل پیدا شدن آن در اطراف چاه گز است.
- اسفالریت جزءکانی‌های هیپوژن است و ۶۰درصد روی دارا می‌باشد و دارای وزن مخصوص ۴ می‌باشد
- گالن: جزء کانی‌های هیپوژن است و در آن ۸۶ درصد سرب وجود دارد و وزن مخصوص آن ۷.۵ است.
- سروسیت: جزء کانی‌های سوپرژن است و ۷۷ درصد سرب دارد و دارای وزن مخصوص ۶.۵ می‌باشد
- اسمیت زونیت: جزء کانی‌های سوپرژن است و ۵۲ درصد روی دارد و وزن مخصوص ۴.۳ را دارا می‌باشد
- وارسکایت: وارسکایت برای اولین بار در ایران در معدن کوشک شناخته شد و ترکیب آن فسفات آلومینیوم آبدار است که رنگ آن سبز تیره است و به محض از دست دادن آب خود رنگ آن سبز کم رنگ می شود و با حرارت دادن رنگ صورتی تا بنفش را به خود می‌گیرد.
معدن کوشک از دو قسمت پر عیار و کم عیار تشکیل شده است قسمت پر عیار شامل گالن، اسفالریت است و گانگ آن پیریت و شیل می‌باشد. قسمت کم عیار معدن پیریت، دولومیت و گه اسفالریت، گالن و کمی شیل است که شیل و دولومیت به عنوان گانگ می‌باشد.
شکل و پاراژنز
این نهشته احتمالا همزمان با تشکیل سنگ میزبان و در اثر فعالیت‌های آذرین زیر دریایی به درون سنگ میزبان نفوذ کرده است و رگه هایی به ضخامت ۵ الی ۲۵ متر را تشکیل داده است و بعدها بر اثر چین خوردگی‌ها و گسل‌های متعدد ناشی از نیروهای تکتونیکی این نهشته به قطعات مجزا تقسیم شده است و در نهایت شکل توده‌های عدسی به خود گرفته است.
یکی از این توده‌های عدسی شکل در قسمت کوشک قدیم مشخص شده و جهت آن شمال جنوبی است که در حال حاضر از آن بهره‌برداری نمی‌شود توده‌های دیگری در قسمت زردو و پهنو وجود دارد که با جهت عمومی شمال غرب جنوب شرق دارای شیب متوسط ۴۰ درجه به سمت غرب بوده است و طول آن در حدود یک کیلومتر و عرض آن در حدود ۲۰۰ متر بوده و ارتفاع کانسار از عمق ۲۰ متری تا ۱۷۰ متری مشخش شده که در نتیجه ارتفاع ان ۱۵۰ متر می‌باشد این توده هم اکنون فعال بوده و در حال بهره‌برداری از آن می‌باشند تا کنون بیش از نصف ذخیره آن استخراج شده است.
اکتشافات
اکتشافات معدن کوشک با استفاده از کاوش‌های ژئوشیمیایی و ژئوفیزیکی شروع و با حفاری‌های مغزه‌گیری پیگیری شده است. کار اصلی واحد زمین‌شناسی و اکتشافات تعیین ذخیره معدن می‌باشد به این‌صورت که یک سری کارهای اولیه و نقشه‌های سطحی تعیین می‌کنند و در مرحله اکتشافات مقدماتی نقشه‌هایی با مقیاس ۱:۱۰۰۰۰ و در مرحله تکمیلی نقشه‌ها با مقیاس ۱:۱۰۰ و ۱:۲۵۰ تهیه میشود و چیزی که این نقشه‌ها نشان می‌دهند بیرون زدگی سنگ‌ها است و همچنین جنس آنها و در ضمن ارتباط این لایه‌ها و بیرون زدگی را مشخص می‌کند و محل تماس آنها را مشخص می‌کند.
کانسار کوشک در شیلهای سیاه قرار دارد و ما می‌توانیم با نقشه‌هایی که تهیه شده است و دارای مقیاس ۱:۱۰۰۰۰۰ و ۱:۲۰۰۰۰۰ است کارهای اکتشافی را روی این مناطق حاوی شیل های سیاه رنگ معطوف کنیم. کارهای ژئوفیزیکی انجام شده در سال ۱۳۷۷ توسط سازمان زمین‌شناسی کشور انجام شده است که شامل روش‌های ژئوفیزیکی IP، مقاومت سنجی، مغناطیس و غیره می‌باشد.
در روش‌های ژئوفیزیکی ولتاژ مناسبی از برق را به زمین تزریق می‌کنند و سپس توسط گیرندهای حساس سنگ‌هایی که مغناطیس شده اند مشخص می‌کنند و سپس حد ماده معدنی را مشخص کرده و شروع به کارهای گمانه زنی و اکتشاف می‌کنند. هدف از نقشه برداری الکترومگنتیت تعیین محل انتهای شیلی و ارائه روشی برای دستیابی به بخش‌هایی از این افق هاست که قابلیت هدایت بیشتری را نشان می‌دهند و منابع بالقوه را در بر دارند.
در معدن کوشک برای تکمیل یافته‌ها و براورد ذخیره کانسار و محدوده نهشت کانسار از روش‌های ژئوشیمیای استفاده شده است به این صورت که از آبراهه‌های منطقه و آبرفت‌های رودخانه‌ای نمونه‌برداری شده است و با تعقیب نشانه های کانسار به محدوده مورد نظر دست یافتند.
حفاری یا کر گیری (core) بیشتر جهت کارهای اکتشافی استفاده میشود این حفاری به دو صورت است
۱- متریک ۲- وایرلن
در سیستم متریک برای بیرون آوردن core از داخل corbarel باید کلیه رادها را بیرون آورد و core را بیرون کشید در سیستم متریک از رادهای ۳۶ و ۴۶ استفاده میشود و دستگاهی که در این معدن استفاده میشود cralius x4 است و با هوای فشرده کار می‌کند و به جای گل حفاری از آب استفاده میشود
در سیستم وایرلن برای بیرون آوردن core نیاز به بیرون آوردن کلیه رادها نیست و یک مزیت بسیار بزرک برای این سیستم است
برای جلوگیری ازبین رفتن سرمته حفاری از آب یا گل حفاری برای خنک کردن آن استفاده می‌کنیم و دلیل دیگر استفاده از گل حفاری به دلیل وزن مخصوص زیاد آن است و بر اساس وزن خود پایین رفته و خرده سنگ‌ها را بالا می‌آورد و امروزه از مواد شیمیایی به جای گل حفاری استفاده می‌کنند از جمله مواد شیمیایی که مورد استفاده است انواع سوپر میکس‌ها و سوپر پلاک‌ها هستند که هر لیتر آن در هزار لیتر آب مخلوط میشود و در آب افزایش حجم می یابد.
سوپر پلاک‌ها زمانی استفاده می‌شوند که در جدار چاه ریزش داشته باشیم و یا اینکه سنگ پر درز و شکاف باشد و یا سنگ سست و شکننده باشد استفاده می‌کنند.
زمانی از آن استفاده می‌کنیم که دیگر از دهانه چاه گل حفاری یا آب و یا خرده سنگ بالا نیاید یا اصلا” کر تهیه نشده باشد تمام این موارد ممکن است در اثر عوامل ذکر شده پدید آمده باشند.
سوپر پلاک‌ها زمانی که به چاه تزریق شود و به محض دریافت آب به ۲۰ برابر حجم اولیه خود می‌رسند و به داخل درز و شکاف‌ها نفوذ می‌کنند و باعث جلوگیری از فرار آب و گل حفاری شده و باعث تهیه یک مغزه خوب میشود.
سپس کرهای بدست آمده را در درون جعبه‌های core قرار می‌دهند و آن را شماره گذاری می‌کنند هر نمونه core حفاری شده دارای یک سری مشخصات مانند شیب گمانه، مختصات، نام حفار، آزیموت، طول گمانه، طول مغزه حفاری و درصد مغزه حفاری، نام زمین شناس و… این اطلاعات برای همه core ها موجود بوده و برای هر مغزه یک نمودار که نشانگر جنس سنگ‌ها و طول مغزه و… است نیز رسم میشود و سپس اطلاعات این گمانه‌ها را جمع اوری کرده و به اصطلاح log می‌کنند و اطلاعاتی در باره گمانه و ماده معدنی به دست می‌آورند
ممنون از توضیحات جامع شما
با سلام و احترام، سپاس از توجه شما و حسن نظرتون، خوشحالیم براتون مفید بوده