کانسارهاى افشان (پراکنده) و استوک ورک همراه با توده هاى نفوذى

Disseminated and stock work deposits associated with plutonic intrusives

مباحث مطرح در این بخش، در ارتباط با بررسى کانسارهایى است که فرایندهاى معدنکارى در آنها عموماً جهت فرآورى فلزات مس، مولیبدن و قلع صورت گرفته و در عین برخوردارى از عیار کم، تناژ آنها نسبتاً بالا و در مواردى بسیار بالا است.

کانسارهاى مورد عموماً در حین نفوذ توده‌هاى آذرین درونى با ترکیب اسیدى تا حد واسط تشکیل شده و از ویژگی‌هاى متعارف آنها، دگرسانى گسترده و شدید سنگ میزبان در برگیرنده آنها است.

کانسارهاى اقتصادى این گونه نهشته‌ها یا به صورت پراکنده در ساختار سنگ میزبان و یا توام با رگچه‌هاى کوارتز و به صورت توده‌اى با رگچه‌هاى پیچیده به فرم استوک ورک دیده مى‌شود. در بسیارى از کانسارهاى ممکن است هر دو فرم رگچه‌اى استوک ورک افشان و از مینرالیزاسیون مشاهده گردد.

 

اولین توده‌هاى پورفیرى که جهت استخراج و فرآورى در این گونه کانسارها مورد بهره‌بردارى قرار گرفت. در ایالت جنوب غربى آمریکا واقع بود و شروع فرآیندهاى معدنکارى در دهه ۱۹۲۰ میلادى در واقع نقطه عطفى در دانش معدنکارى به شمار مى‌رود، چرا که تا این هنگام هیچ ذخیره‌اى که عیار کانسار در توده میزبان تا این حد اندک باشد، مورد بهره‌بردارى واقع نگشته نود.

تا سال ۱۸۹۸ که روش شناور سازى (flotation) توسط Francis and Stanley Elmore ابداع شد، استخراج چنین ذخایرى میسر نبود، لیکن اهمیت ابداع این روش تا سال‌ها مسکوت مى‌ماند و بکار گرفته نشد.

نظر به اینکه اولین ذخیره مس پورفیرى به همراه توده‌هایى از سنگ میزبان با ترکیب کوارتز پورفیرى مورد اکتشاف واقع گشت، لذا نام مس پورفیرى براى این ذخایر در بین تمام متخصصین فن معدنکارى مصطح گشت.

به مرور زمان با کاوش ذخایر مشابه از مولیبدن، قلع و با گسترش و توزیع اندک نسبت به مس پورفیرى، نام مولیبدن پورفیرى (porphyry molybdenum deposits) و قلع پورفیرى (porphyry tin deposits) براى این دسته از کانسارها نیز رایج گشته است. امروز باگسترش دانش معدنکارى، نام مس پورفیری و مولیبدن پورفیرى بر ذخایرى استناد دارد که تناژ آنها به ترتیب بین ۵۰۰ تا ۵۰ میلیون تن و تناژ قلع پورفیرى بین ۲ تا ۲۰میلیون باشد.

بررسى هاى دقیق وداده هاى حاصل از مطالعات تجربى نشان داده است که همزمان با پیدایش کانسارهاى پورفیرى، گروهى از عناصر بصورت محصولات جانبى نیز قابل فرآورى هستند از جمله:

• مولیبدن و طلا به همراه مس پورفیرى
• قلع و تنگستن و پیریت به همراه مولیبدن پورفیرى
• بیسموت، فلئوریت، تنگستن فمولیبدن و پیریت به همراه قلع پورفیرى مشاهده شده‌اند.

ذخایر مس پورفیرى در حال حاضر بیش از ۵۰ درصد نیاز دنیاى صنعت را برآورده مى سازد وتوزیع مکانى آنها نیز اغلب روى کمربندهاى کوهزایى در نقاط مختلف جهان تمرکز یافته است.

– ذخایر مولیبدن پورفیرى گرچه پاسخگوى ۷۰% نیاز صنایع وابسته است، لیکن تعداد معادن در حال فرآورى این ماده، به زحمت بالغ بر ده عدد مى باشد.

– استوک ورک‌هاى قلع به سبب وجود پاره‌اى مشکلات در استخراج، کمتر مورد بهره‌بردارى قرار گرفته و در حال حاضر عمده نیاز صنایع به این فلز با استخراج نهشته‌هاى آبرفتى (پلاسرها) تامین مى‌شود.

نظر به اینکه پیدایش و تشکیل ذخایر مس و مولیبدن پورفیرى مرتبط با یکدیگر هستند لذا على الرغم اختصاص سرفصل‌هایى به ژنز ذخایر مس پورفیرى، به بعضى از نکات برجسته و مهم تشکیل ذخایر مولیبدن پورفیرى نیز اشاره خواهد شد.